MSE 032
Karol Szymanowski - violin works I, 2011
KAROL RAFAŁ BULA
MUZYKA SKRZYPCOWA KAROLA SZYMANOWSKIEGO
Kompozytorski talent Karola Szymanowskiego objawił się najwcześniej w muzyce fortepianowej (op. 1 to 9 Preludiów fortepianowych. Z fortepianem Szymanowski miał kontakt od najmłodszych lat, pobierając naukę gry na tym instrumencie – najpierw u ojca i brata, później u Gustawa Neuhausa, obcując za pośrednictwem wyciągów fortepianowych z wybitnymi dziełami orkiestrowymi i muzyczno-dramatycznymi. Przez całe życie instrument ten pełnił niezwykle ważną rolę przy komponowaniu, gdy Szymanowski nadawał kształt dźwiękowy swoim wizjom, wreszcie w późnych latach życia, gdy służył mu jako wykonawcy w publicznych występach. O ile fortepian był instrumentem, służącym do realizowania nowych pomysłów w zakresie tonalności, harmonii, faktury, skrzypce odgrywały niezwykle istotną rolę jako czynnik kreatywny w zakresie melodyki i kolorystyki brzmienia. One zadecydowały o specyficznym indywidualnym stylu jego muzyki solowej na ten instrument oraz - w zwielokrotnieniu - utworów kameralnych i orkiestrowych. Nie bez powodu nowatorstwo w tej dziedzinie porównywane jest z osiągnięciami Debussy´ego w muzyce fortepianowej. Pierwsze utwory skrzypcowe – powstała w 1904 roku Sonata op. 9 na skrzypce i fortepian (wyd. 1911) oraz Romans op. 23 na skrzypce i fortepian z 1910 roku (wyd. 1912) – należą do wczesnego nurtu twórczości Szymanowskiego, gdy pozostawał on pod wpływem muzyki niemieckiej. Łatwo jednak dostrzec w nich zalążki indywidualnego stylu przejawiającego się w wyszukanej chwilami harmonii, swoistej melodyce i ogólnym klimacie wyrazowym, w czym nawiązuje – dotyczy to zwłaszcza późniejszego Romansu – do muzyki Chopina, którego Szymanowski darzył niezwykłą atencją.
Przeżycia, jakich dostarczyły kompozytorowi jego kilkakrotne w latach 1910-1914 pobyty we Włoszech, wzbogacone kontaktem z muzyką Debussy’ego i Strawińskiego, miały zaważyć na krystalizacji jego nowej ideologii artystycznej. Powróciwszy do kraju tuż przed wybuchem I. wojny światowej, pozostał do 1919 roku, odcięty od świata, na Ukrainie. Był to czas sprzyjający przemyśleniom i dojrzewaniu dotychczasowych wizji nowego oryginalnego stylu. Zacieśniły się kontakty z bliskimi mu osobami – w tym z zatrudnionym w owym czasie na stanowisku profesora w Piotrogradzie znakomitym skrzypkiem Pawłem Kochańskim. Możliwość konsultowania swoich skrzypcowych kompozycji ze wspaniałym artystą i przyjacielem, wspólne poszukiwania technicznych rozwiązań w sytuacji, gdy Szymanowski odwrócił się był już nieco wcześniej od estetyki późnoromantycznej i wpływów niemieckich, zaowocowały nową jakością jego muzyki, postrzeganą najczęściej jako swoisty wyraz stylu impresjonistycznego. W tym duchu utrzymane są powstałe w 1915 roku w Zarudziu i Tymoszówce Nokturn i Tarantela na skrzypce i fortepian op. 28 (wyd. 1921), Mity – trzy poematy na skrzypce i fortepian op. 29 (wyd. 1921), a także skomponowany w 1916 roku, zadedykowany Pawłowi Kochańskiemu I Koncert skrzypcowy op. 35 (wyd. 1923), podobnie, jak ukończona w tym samym czasie III Symfonia „Pieśń o nocy” op. 27 (1914-1916, wyd. 1925) oraz jedna z najbardziej natchnionych kompozycji Szymanowskiego – skomponowany w 1917 roku (wyd. 1925) I Kwartet smyczkowy op. 37. Utwory te – wkraczając w niespotykane dotąd w literaturze skrzypcowej rejony brzmieniowości, owiane są poetycką aurą orientalnej chwilami egzotyki, na co bezpośrednio wpłynęła szczególna melodyka z całym jej bogactwem ornamentyki i oszałamiającą kolorystyką wielowarstwowych splotów harmonicznych. Na ten okres (1918) przypada podyktowane względami praktycznymi (koncerty w Elizawetgradzie z udziałem kompozytora) opracowanie na skrzypce i fortepian trzech solowych Kaprysów Paganiniego: 20, 21 i 24, podejmowanych dziś coraz częściej przez polskich skrzypków.
Utwory skrzypcowe powstałe po zakończeniu I wojny światowej i powrocie Szymanowskich z Ukrainy do Polski są plonem współpracy z Pawłem Kochańskim. Latem 1925 roku w czasie wspólnego pobytu Szymanowskiego z Zofią i Pawłem Kochańskimi w St. Jean-de-Luz, dokąd zaproszeni zostali przez Dorothy Jordan-Robinson, powstała zadedykowana jej La Berceuse d´Aïtacho Enia (Kołysanka) op. 52 (wyd. 1925), uroczy w swym subtelnym nastroju utwór na skrzypce i fortepian – pierwszy po kompozycjach skrzypcowych powstałych na Ukrainie. Rok później doszła do niej Pieśń Roksany z opery Król Roger przepiękna transkrypcja na skrzypce i fortepian (wyd. 1926), a w 1931 roku dwie kolejne transkrypcje powstałe we współpracy z Pawłem Kochańskim w czasie pobytu w Zuoz w Szwajcarii, wzbogacające literaturę skrzypcową o pozycje dokumentujące zainteresowania kompozytora i jego przyjaciela folklorem polskim: Taniec z Harnasiów (wyd. 1932) i Pieśń kurpiowska (wyd. 1931). Dodać należy, że z inspiracji Pawła Kochańskiego powstał w 1932 roku w Zakopanem, gdzie kompozytor gościł swego przyjaciela i jego żonę, zadedykowany artyście II Koncert skrzypcowy op. 61 (wyd. 1934), końcowy akcent niezwykłej współpracy skrzypka i kompozytora.
Wróć |
