MSE 044

Kolędy polskie, 2013

Kolędy Polskie

1. Wśród nocnej ciszy

2. Bóg się rodzi

3. Jezus malusieńki

4. Przystąpmy do szopy

5. Lulajże Jezuniu

6. Bracia patrzcie jeno

7. O gwiazdo Betlejemska

8. Niepojęte dary dla nas daje

9. Do szopy, hej pasterze

10. Anioł pasterzom mówił

11. Gdy śliczna Panna

12. Triumfy Króla niebieskiego

13.  Mędrcy świata, monarchowie

Tekst i muzyka: Śpiewnik kościelny ks. Michała Marcina Mioduszewskiego, 1838-53 (1-3, 5, 8, 10-12); Śpiewnik kościelny krakowski Tomasza Flaszy (4); Śpiewnik Teofila Klonowskiego (6); ks. Zygmunt Odelgiewicz (7), J.A. Gwoździkowski (9)  t. Stefan Bortkiewicz, m. ks. Zygmunt Odelgiewicz (13).

opr./arr.  Maciej Wierzchołowski (1, 3-7, 9-13)

opr./arr. Lucyna Żołnierek (2)

opr./arr. Feliks Rączkowski/ Maciej Wierzchołowski (8)

wykonwcy/performers

ks. Zbigniew Stępniak – bas

Maciej Wierzchołowski – organy

Marek Szymański – wiolonczela

Muzyka zawsze była i będzie nieodzownym elementem wszelkiego świętowania. Symbolizuje radość i uświetnia wszelkie uroczystości. I tak jest z uroczystością Narodzin Jezusa Chrystusa, gdzie łączy się śpiew specjalnych pieśni mówiących o tajemnicy Wcielenia. Pieśni te nazywamy kolędami od łacińskiego słowa „calendae”, co oznaczało w kalendarzu juliańskim pierwszy dzień miesiąca. Pierwsze ślady kolęd na ziemiach polskich można spotkać już przed XV wiekiem głównie w misteriach i dialogach. Sposobność do powstawania nowych kolęd stwarzały wykształcone w XV wieku z franciszkańskich jasełek misteria bożonarodzeniowe.

Wśród nocnej ciszy – kolęda posiada uroczysty charakter nawiązujący do hymnu. Słowa i melodia pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku. Jej autorstwo nie jest znane. Słowa i nuty znajdujemy w zbiorach Michała Mioduszewskiego. Czterozwrotkowy hymn najczęściej rozpoczyna mszę o północy zwaną pasterką i nawiązuje do Jezusa ukrytego dzisiaj w chlebie i winie, czyli w eucharystii.

Bóg się rodzi – tekst Franciszka Karpińskiego z XVIII wieku- poeta okresu stanisławowskiego. Melodię zaczerpnięto z poloneza koronacyjnego królów polskich. Występuje tu dużo oksymoronów np. „ blask ciemnieje”. Teologicznie oparta na Ewangelii św. Jana: „A Słowo Ciałem się stało” i mówi o Jezusie, które wszedł do każdego ludzkiego domu i serca. Ostania strofa ma wymiar patriotyczny i narodowy : „Błogosław Ojczyzną miłą”.

Jezus malusieńki – to nostalgiczna, rzewna i maryjna pieśń. Bardzo wdzięczna melodia w tonacji molowej gdzie niewielka chromatyka dodaje miłości matczynej ciepła dla śpiewających w gronie rodzinnym. Mogła powstać w XVIII wieku w środowisku klasztorów żeńskich. Posiada rytm i cechy kujawiaka. Dwanaście podstawowych zwrotek nie oddaje głębokiej teologii Wcielenia, ale mówi o miłości Maryi do Dzieciątka i wątkach z życia codziennego. Jest to może raczej nie kolęda, ale pastorałka, czyli pieśń bożonarodzeniowa nie wykonywana w czasie liturgii, ale w gronie rodzinnym.

Przystąpmy do szopy – krótka dwuzwrotkowa kolęda, której pochodzenia nie znamy. Nie możemy jej znaleźć w bogatych zbiorach ks. Michała Mioduszewskiego (pierwsze wydanie jego śpiewnika 1843 r.) , ale znajdujemy ją w najstarszych wydaniach śpiewnika ks. Jana Siedleckiego (pierwsze wydanie 1878 r. w Krakowie). Teologia podkreśla Jezusa jako Zbawiciela i Boga wcielonego, który już w żłobie miał zapowiedź śmierci na krzyżu.

Lulajże Jezuniu – kolęda polska o charakterze kołysanki powstała w drugiej połowie XVII wieku. Fryderyk  Chopin wplótł d swego Scherza h- moll kołysankową melodię tej kolędy. W klasztorze benedyktynek w Staniątkach znajdujemy rękopisy nutowe prawdopodobnie z 1738 roku. Siostry franciszkanki i karmelitanki miały już tę kompozycję w swoich rękopisach w XVIII wieku. Oprócz Chopina także w czasach współczesnych Jacek Kaczmarski w utworze „Wigilia na Syberii” nawiązywał do kolędy.

Bracia patrzcie jeno – wykorzystuje motyw pasterzy przybywających do stajenki (na podstawie św. Łukasza). Słowa przypisuje się Franciszkowi Karpińskiemu choć nie jest pewne, a melodię Dąbrowskiemu nie znamy jego imienia- chodzi o tę wersję wykonywaną na prezentowanej przez ks. Z. Stępniaka. Były też inne melodie tej kolędy m. in. kompozycja Klonowskiego. Kolędy tej nie znajdujemy jednak w zbiorach ks. Michała Marcina Mioduszewskiego.

O gwiazdo betlejemska – popularna kolęda. Autorami tekstu są prawdopodobnie: ks. Zygmunt Odelgiewicz i Alojzy Orszulok, obydwaj żyjący w XIX wieku. Muzykę skomponował Zygmunt Odelgiewicz.  Pieśń należy do kolęd teologicznych, mówiących, że światło gwiazdy Betlejemskiej ma prowadzić nas zawsze do Chrystusa, a nie tylko w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Występuje tu także temat Eucharystii.

Niepojęte dary dla nas daje –  kolęda datowana na wiek XVII-XVIII, popularna w Wielkopolsce. W swoich zbiorach podaje ją ks. M. Mioduszewski (1838 r.) i ks. J. Siedlecki (1928 r.), a także Śpiewnik KUL (1991).

Do szopy hej pasterze – popularna, śpiewna kolęda pochodząca ze wschodniej Małopolski. Autorzy słów i muzyki są nieznani. Pieśń mówi o Jezusie, który opuścił niebo, aby cierpieć razem z człowiekiem.

Anioł pasterzom mówił – tekst pochodzi z XVI wieku. Jest tłumaczeniem z łaciny średniowiecznego utworu na Boże Narodzenie „Dies est laetitiae . Melodia pochodzi z drugiej połowy XVII wieku.

Gdy śliczna Panna – słowa i melodia pochodzą z początku XVIII wieku. Rodzaj kołysanki o pięknej melodii śpiewanej często na dwa lub więcej głosów. Utwór popularny w klasztorach żeńskich. Spotykamy go w śpiewniku ks. Michała Mioduszewskiego w wydaniu z roku 1843.

Triumfy Króla niebieskiego – datowana jest na XVII wiek. W swoich zbiorach podaje ją ks. Mioduszewski i Siedlecki. Teologia mówi o Maryi, pasterzach i sensie odkupienia, którego celem jest pokonanie zła i szatana.

Mędrcy świata monarchowie – popularna kolęda z roku 1870. Słowa napisał Stefan Bortkiewicz, a muzykę ks. Zygmunt Odelgiewicz. Pieśń, która opowiada o liturgicznym wydarzeniu, które świętujemy 6 stycznia każdego roku. Mówi o mądrości ludzi, którzy w małym Dzieciątku rozpoznali Mesjasza i przekazali to całemu światu. Są to współcześni misjonarze.

Adam Mickiewicz napisał: „Niezwykłe jest bogactwo kolęd polskich i niepospolite są ich wartości artystyczne. Nie wiem, czy inny kraj może pochwalić się zbiorem podobnym do tego, który posiada Polska”. Nie zaprzepaśćmy jednak tego, co dokonali nasi przodkowie, doceńmy ich niełatwą pracę w zbieraniu naszego dorobku artystycznego. Byli to: Oskar Kolberg, Zygmunt Gloger, Aleksander Bruckner, Jan Siedlecki, Michał Mioduszewski i inni. Niech w każdym domu polskim w okresie Świąt Bożego Narodzenia nie zabraknie tak pięknej tradycji śpiewania kolęd i pastorałek. Mamy nadzieję, że artyzm ks. Zbigniewa Stępniaka przejawiający się w głębokim i niespotykanym alikwocie basowym pomoże nam zarazić się pięknem kolęd. Bogata aranżacja harmoniczna Macieja Wierzchołowskiego i Marka Szymańskiego są idealnym odbiciem śpiewaka, który wykonuje wszystkie utwory w tonacjach dostosowanych do średniego głosu każdego człowieka, który możemy określić mianem barytona.

                                                                                ks. Krzysztof Bumbul

Wróć